设计模式系列(05):工厂方法模式(Factory Method)

本文为设计模式系列第5篇,聚焦创建型模式中的工厂方法模式,涵盖定义、原理、实际业务场景、优缺点、最佳实践及详细代码示例,适合系统学习与实战应用。


目录

  • [1. 模式概述](#1. 模式概述)
  • [2. 使用场景](#2. 使用场景)
  • [3. 优缺点分析](#3. 优缺点分析)
  • [4. 实际应用案例](#4. 实际应用案例)
  • [5. 结构与UML类图](#5. 结构与UML类图)
  • [6. 代码示例](#6. 代码示例)
  • [7. 测试用例](#7. 测试用例)
  • [8. 常见误区与反例](#8. 常见误区与反例)
  • [9. 最佳实践](#9. 最佳实践)
  • [10. 参考资料与延伸阅读](#10. 参考资料与延伸阅读)

1. 模式概述

工厂方法模式(Factory Method Pattern)是一种创建型设计模式。它通过定义一个用于创建对象的接口,让子类决定实例化哪一个类。工厂方法让类的实例化推迟到子类中进行,便于扩展和解耦。

1.1 定义

为创建对象定义一个接口,让子类决定实例化哪一个类。工厂方法使一个类的实例化延迟到其子类。

1.2 目的

  • 封装对象创建,隐藏实现细节
  • 支持扩展,便于新增产品类型
  • 解耦客户端与具体产品,提升灵活性

2. 使用场景

工厂方法模式在实际开发中应用广泛,常见场景包括:

  1. 日志系统:如支持多种日志输出(文件、数据库、远程等),通过工厂方法灵活切换日志实现。
  2. 数据库访问:如支持多种数据库(MySQL、Oracle、SQL Server等),通过工厂方法屏蔽底层差异。
  3. UI组件库:如跨平台UI库,工厂方法根据平台创建不同风格的控件。
  4. 文档处理:如支持多种文档格式(PDF、Word、Excel),通过工厂方法创建对应处理器。

真实业务背景举例:

  • 大型企业日志平台,需支持本地文件、数据库、远程服务器等多种日志存储方式,便于运维和审计。
  • SaaS平台根据客户定制不同UI风格,工厂方法可灵活切换控件实现。
  • 金融系统需对接多种数据库,工厂方法屏蔽底层实现,提升可维护性。

3. 优缺点分析

3.1 优点

  1. 封装性:隐藏对象创建细节,客户端只需依赖工厂接口。
  2. 扩展性:易于新增产品类型,符合开闭原则。
  3. 解耦性:客户端与具体产品解耦,便于维护和测试。

3.2 缺点

  1. 类数量增加:每新增一种产品都需对应工厂类,系统结构变复杂。
  2. 继承局限:扩展需继承工厂接口,可能导致继承层次过深。
  3. 使用限制:只适用于同族产品,不支持跨族产品创建。

4. 实际应用案例

  1. 日志系统:文件日志、数据库日志、远程日志等多种实现,便于扩展和切换。
  2. 数据库连接:根据配置创建不同数据库连接对象,屏蔽底层差异。
  3. UI控件工厂:根据操作系统或主题创建不同风格控件。
  4. 支付渠道对接:如微信、支付宝、银联等,每种渠道对应不同工厂。

5. 结构与UML类图

plantuml 复制代码
@startuml
package "Factory Method Pattern" #DDDDDD {
  interface Product {
    + use(): void
  }
  class ConcreteProductA implements Product
  class ConcreteProductB implements Product
  interface Factory {
    + createProduct(): Product
  }
  class ConcreteFactoryA implements Factory
  class ConcreteFactoryB implements Factory
  class Client
  Factory <|.. ConcreteFactoryA
  Factory <|.. ConcreteFactoryB
  Product <|.. ConcreteProductA
  Product <|.. ConcreteProductB
  ConcreteFactoryA --> ConcreteProductA : createProduct()
  ConcreteFactoryB --> ConcreteProductB : createProduct()
  Client ..> Factory : uses
}
@enduml

6. 代码示例

6.1 基本结构示例

业务背景: 企业日志平台需支持多种日志实现,便于灵活切换和扩展。

java 复制代码
// 日志产品接口,定义日志操作
public interface Logger {
    /**
     * 写入日志信息
     * @param message 日志内容
     */
    void log(String message);
}

// 文件日志实现,写入本地文件
public class FileLogger implements Logger {
    private String filePath;
    public FileLogger(String filePath) {
        this.filePath = filePath;
    }
    @Override
    public void log(String message) {
        // 实际业务:将日志写入指定文件
        try (FileWriter writer = new FileWriter(filePath, true)) {
            writer.write(message + "\n");
        } catch (IOException e) {
            e.printStackTrace();
        }
    }
}

// 数据库日志实现,写入数据库表
public class DatabaseLogger implements Logger {
    private Connection connection;
    public DatabaseLogger(Connection connection) {
        this.connection = connection;
    }
    @Override
    public void log(String message) {
        // 实际业务:将日志写入数据库
        try {
            PreparedStatement stmt = connection.prepareStatement(
                "INSERT INTO logs (message, timestamp) VALUES (?, ?)"
            );
            stmt.setString(1, message);
            stmt.setTimestamp(2, new Timestamp(System.currentTimeMillis()));
            stmt.executeUpdate();
        } catch (SQLException e) {
            e.printStackTrace();
        }
    }
}

// 日志工厂接口,定义创建Logger的方法
public interface LoggerFactory {
    Logger createLogger();
}

// 文件日志工厂,负责创建FileLogger
public class FileLoggerFactory implements LoggerFactory {
    private String filePath;
    public FileLoggerFactory(String filePath) {
        this.filePath = filePath;
    }
    @Override
    public Logger createLogger() {
        return new FileLogger(filePath);
    }
}

// 数据库日志工厂,负责创建DatabaseLogger
public class DatabaseLoggerFactory implements LoggerFactory {
    private Connection connection;
    public DatabaseLoggerFactory(Connection connection) {
        this.connection = connection;
    }
    @Override
    public Logger createLogger() {
        return new DatabaseLogger(connection);
    }
}

// 客户端示例
public class Client {
    public static void main(String[] args) throws Exception {
        // 创建文件日志工厂
        LoggerFactory fileFactory = new FileLoggerFactory("app.log");
        Logger fileLogger = fileFactory.createLogger();
        fileLogger.log("写入文件日志");

        // 创建数据库日志工厂
        Connection conn = DriverManager.getConnection("jdbc:mysql://localhost:3306/mydb", "user", "password");
        LoggerFactory dbFactory = new DatabaseLoggerFactory(conn);
        Logger dbLogger = dbFactory.createLogger();
        dbLogger.log("写入数据库日志");
    }
    // 总结:通过工厂方法,客户端无需关心Logger的具体实现,便于扩展和维护。
}

6.2 实际业务场景:支付渠道工厂

业务背景: 电商平台需对接多种支付渠道(如微信、支付宝、银联),通过工厂方法灵活扩展。

java 复制代码
// 支付接口,定义支付操作
public interface Payment {
    void pay(double amount);
}

// 微信支付实现
public class WeChatPayment implements Payment {
    @Override
    public void pay(double amount) {
        System.out.println("[WeChat] 支付 " + amount + " 元");
    }
}
// 支付宝支付实现
public class AliPayPayment implements Payment {
    @Override
    public void pay(double amount) {
        System.out.println("[AliPay] 支付 " + amount + " 元");
    }
}
// 银联支付实现
public class UnionPayPayment implements Payment {
    @Override
    public void pay(double amount) {
        System.out.println("[UnionPay] 支付 " + amount + " 元");
    }
}
// 支付工厂接口
public interface PaymentFactory {
    Payment createPayment();
}
// 微信支付工厂
public class WeChatPaymentFactory implements PaymentFactory {
    public Payment createPayment() {
        return new WeChatPayment();
    }
}
// 支付宝支付工厂
public class AliPayPaymentFactory implements PaymentFactory {
    public Payment createPayment() {
        return new AliPayPayment();
    }
}
// 银联支付工厂
public class UnionPayPaymentFactory implements PaymentFactory {
    public Payment createPayment() {
        return new UnionPayPayment();
    }
}
// 客户端示例
public class PaymentClient {
    public static void main(String[] args) {
        PaymentFactory factory = new WeChatPaymentFactory();
        Payment payment = factory.createPayment();
        payment.pay(100.0);
        // 切换支付渠道只需更换工厂实现
        factory = new AliPayPaymentFactory();
        payment = factory.createPayment();
        payment.pay(200.0);
    }
}

7. 测试用例

业务背景: 验证日志工厂和支付工厂的多实现切换与功能正确性。

java 复制代码
public class FactoryMethodPatternTest {
    @Test
    public void testFileLogger() {
        LoggerFactory factory = new FileLoggerFactory("test.log");
        Logger logger = factory.createLogger();
        logger.log("Test message");
        // 验证文件内容
        try {
            List<String> lines = Files.readAllLines(Paths.get("test.log"));
            assertTrue(lines.contains("Test message"));
        } catch (IOException e) {
            fail("Failed to read log file");
        }
    }
    @Test
    public void testDatabaseLogger() {
        Connection conn = createTestConnection();
        LoggerFactory factory = new DatabaseLoggerFactory(conn);
        Logger logger = factory.createLogger();
        logger.log("Test message");
        // 验证数据库记录
        try {
            PreparedStatement stmt = conn.prepareStatement(
                "SELECT message FROM logs WHERE message = ?"
            );
            stmt.setString(1, "Test message");
            ResultSet rs = stmt.executeQuery();
            assertTrue(rs.next());
        } catch (SQLException e) {
            fail("Failed to verify database log");
        }
    }
    @Test
    public void testPaymentFactory() {
        PaymentFactory factory = new WeChatPaymentFactory();
        Payment payment = factory.createPayment();
        assertTrue(payment instanceof WeChatPayment);
        factory = new AliPayPaymentFactory();
        payment = factory.createPayment();
        assertTrue(payment instanceof AliPayPayment);
    }
    private Connection createTestConnection() {
        try {
            return DriverManager.getConnection(
                "jdbc:h2:mem:testdb;DB_CLOSE_DELAY=-1",
                "sa",
                ""
            );
        } catch (SQLException e) {
            throw new RuntimeException("Failed to create test connection", e);
        }
    }
}

8. 常见误区与反例

  • 误区1:工厂类职责过重,变成"万能工厂"
    应按产品族拆分工厂,避免单一工厂膨胀。
  • 误区2:客户端仍直接依赖具体产品
    应通过工厂接口获取产品,避免高耦合。
  • 反例:工厂方法未能隐藏实现细节
    工厂应只暴露必要接口,隐藏创建逻辑。

9. 最佳实践

  1. 接口设计:工厂和产品接口要简洁,便于扩展和维护。
  2. 工厂拆分:按产品族或业务领域拆分工厂,避免"万能工厂"。
  3. 异常与资源管理:工厂方法应妥善处理异常和资源释放。
  4. 扩展性:新增产品类型时优先扩展工厂,不修改已有代码。
  5. 文档和UML同步:保持文档、UML和代码示例一致,便于团队协作。

10. 参考资料与延伸阅读


本文为设计模式系列第5篇,后续每篇将聚焦一个设计模式或设计原则,深入讲解实现与应用,敬请关注。

相关推荐
蔡蓝2 分钟前
设计模式-代理模式
设计模式·代理模式
on the way 1236 小时前
创建型设计模式之Prototype(原型)
设计模式·原型模式
琢磨先生David15 小时前
Java 可扩展状态系统设计:备忘录模式的工程化实践与架构演进
java·设计模式·架构
琢磨先生David17 小时前
Java 迭代器模式:遍历数据集合的优雅之道
java·设计模式·迭代器模式
秋田君20 小时前
深入理解JavaScript设计模式之call,apply,this
javascript·设计模式
master-dragon1 天前
设计模式-单例模式
java·单例模式·设计模式
hstar95271 天前
三十一、面向对象底层逻辑-SpringMVC九大组件之RequestToViewNameTranslator接口设计哲学
java·spring·设计模式·架构
张萌杰1 天前
设计模式26——解释器模式
设计模式·解释器模式
蔡蓝1 天前
设计模式-依赖倒转原则
设计模式
{⌐■_■}1 天前
【设计模式】简单工厂模式,工厂模式,抽象工厂模式,单例,代理,go案例区分总结
开发语言·redis·后端·设计模式·golang·简单工厂模式·抽象工厂模式